Według opublikowanego 1 lipca 2025 r. raportu NIK, w Polsce proces dążenia w kierunku gospodarki o obiegu zamkniętym był nie do końca skuteczny. W latach 2018-2023 pogorszył się wskaźnik cyrkularności, nie osiągnięty został poziom recyklingu i przygotowania do ponownego użycia odpadów komunalnych, a do budżetu UE Polska wpłaciła ok. 9 mld zł z tytułu podatku od plastiku.

We wrześniu 2019 roku przez rząd polski została przyjęta Mapa drogowa transformacji w kierunku gospodarki o obiegu zamkniętym, będąca częścią Strategii na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju do roku 2020 (z perspektywą do 2030 r.). Projekt ten miał na celu stworzenie w Polsce warunków do wdrożenia nowego modelu gospodarczego opartego na koncepcji GOZ, a za jego realizację odpowiedzialne były: Ministerstwo Rozwoju i Technologii, Ministerstwo Klimatu i Środowiska, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Ministerstwo Infrastruktury oraz Ministerstwo Edukacji i Nauki.

Czym jest koncepcja GOZ?

Założenia gospodarki o obiegu zamkniętym (GOZ) przewidują, że wszystkie elementy łańcucha produkcyjnego – w tym produkty, materiały i surowce pozostaną w obiegu tak długo jak to możliwe. Temu też celowi służą takie procesy jak: naprawa, odnawianie czy recykling. Końcowym efektem GOZ jest m.in.:

• minimalizowanie ilości odpadów oraz
• zrównoważone i wydajne korzystanie z zasobów naturalnych.

Źródło: YouTube - Gospodarka o Obiegu Zamkniętym dla firm – wideoinfografika opracowana przez Ministerstwo Klimatu i Środowiska w ramach kampanii Nasz Klimat

Nie w pełni skuteczne i terminowe działania

Kontrolą NIK objęte zostały działania w zakresie wdrażania gospodarki cyrkularnej podejmowane w latach 2018 -2022 przez administrację rządową oraz samorządową. Weryfikacji podlegało również 8 gmin: Gdańsk, Kraków, Lublin, Krasnobród (lubelskie), Tuczno (zachodniopomorskie), Wieluń (łódzkie), Łukowica (małopolskie) oraz Sokoły (podlaskie).

Jak wynika z raportu NIK działania ministerstwa miały charakter legislacyjny, analityczno-koncepcyjny oraz informacyjno-promocyjny. Wskutek braku współpracy pomiędzy resortami wdrażanie GOZ było nie w pełni skuteczne i terminowe. Część zaplanowanych działań (około 13) nie została zrealizowana, a w związku z tym, że Mapa drogowa od 2024 roku nie została zaktualizowana, działania poświęcone gospodarce odpadami reguluje od tego czasu Krajowy plan gospodarki odpadami 2028.

Nieosiągnięty poziom recyklingu odpadów komunalnych w 2020 roku

Według Dyrektywy odpadowej 2008/98/WE w 2020 roku Polska powinna osiągnąć 50% poziom recyklingu i ponownego użycia papieru, metali, tworzyw sztucznych oraz szkła. Tymczasem poziom ten wyniósł 41% dla wymienionej wyżej masy odpadów.

Jak wynika z prognoz NIK prawdopodobnie Polsce nie uda się osiągnąć wymaganego poziomu przygotowania do ponownego użycia i recyklingu odpadów komunalnych, który wynosi min. 55% do 2025 roku. Podobnie istnieje duże ryzyko, że nieosiągnięty zostanie również cel w zakresie poziomu ich składowania, wynoszącego max 30% wagowo w latach 2025-2029.

Jak podaje Serwis Samorządowy PAP, opierając się na danych Ministerstwa Klimatu i Środowiska, od 2020 roku wojewódzcy inspektorzy ochrony środowiska ukarali 1664 gminy za nieosiągnięcie wymaganych poziomów recyklingu. Łączna wysokość nałożonych kar wyniosła niemal 82 mln zł. Wprawdzie niektórym gminom udało się zawiesić lub umorzyć karę po wdrożeniu programu naprawczego, jednak 612 gmin już ją zapłaciło (informacja z dnia: 13.03.2025 r.)

Podatek od plastiku

Od 2021 roku kraje UE zobowiązane są do wnoszenia opłaty (tzw. podatku od plastiku) od masy odpadów opakowaniowych z tworzyw sztucznych niepoddanych recyklingowi. Opłatę tę oblicza się jako różnicę między masą odpadów opakowaniowych z plastiku wytwarzanych w danym roku a masą odpadów opakowaniowych z plastiku poddawanych recyklingowi w danym roku (jednolita stawka poboru wynosi 0,80 EUR/kg).

Jak wynika z danych NIK, w latach 2021-2024 z tytułu podatku od plastiku Polska wpłaciła do budżetu UE ok. 9 mld zł, będąc jednocześnie, obok Niemiec, Francji, Włoch i Hiszpanii, jednym z największym płatników tej opłaty.

Jak wygląda poziom cyrkularności w polskiej gospodarce?

W analizowanym przez NIK okresie nastąpił znaczący spadek wykorzystywania w polskim przemyśle materiałów z recyklingu. W oparciu o dane Eurostatu poziom ten obniżył się z 76 mln ton w 2018 roku do 46 mln ton w 2023 roku. Tym samym wskaźnik wykorzystania materiałów w obiegu zamkniętym zmniejszył się z 10,5% (2018 r.) do 7,5% (2023 r.). W praktyce oznacza to, że ponad 90% materiałów znajdujących zastosowanie w polskiej gospodarce pochodziło z surowców pierwotnych.

Szansą na poprawę wymienionych wyżej wskaźników cyrkularności może być m.in.: zwiększenie poziomu recyklingu odpadów, rozwój rynku surowców wtórnych czy nowoczesne technologie uwzględniające aspekty środowiskowe w procesach projektowania produktów (ekoprojektowanie). 

Opracowanie: Amalia Gajec - Biosystem Organizacja Odzysku Opakowań SA 

Bibliografia:

1. NIK o wdrażaniu gospodarki obiegu zamkniętego, Najwyższa Izba Kontroli, https://www.nik.gov.pl/aktualnosci/wdrazanie-gospodarki-obiegu-zamknietego.html (dostęp: 20.07.2025 r.)
2. Wdrażanie gospodarki o obiegu zamkniętym, Najwyższa Izba Kontroli, Warszawa, kwiecień 2025 r.
3. Rada Ministrów przyjęła projekt Mapy drogowej GOZ, Ministerstwo Rozwoju i Technologii, https://www.gov.pl/web/rozwoj-technologia/rada-ministrow-przyjela-projekt-mapy-drogowej-goz (dostęp: 20.07.2025 r.)
4. Przybylski M., MKiŚ: kary za nieosiągnięcie poziomów recyklingu zapłaciło 612 gmin, https://samorzad.pap.pl/kategoria/srodowisko/mkis-kary-za-nieosiagniecie-poziomow-recyklingu-zaplacilo-612-gmin (dostęp: 20.07.2025 r.)